Vogelwacht Uden goes Lac du Der Chantecoq

Het Lac du Der Chantecoq heeft bij veel vogelaars een magische klank. Bij het horen van die naam denk je onmiddellijk aan de spectaculaire doortrek en rustplaats van kraanvogels.

Kraanvogels

De meeste vogelaars hebben wel iets speciaals met kraanvogels. Ze zien er ook geweldig uit, toch, deze statig voortstappende sierlijke vogels. Met zijn grijze verenpak en zijn afhangende ‘cancan-veren’ is hij met zijn 1.15 meter de hoogste Nederlandse vogelsoort. De spanwijdte kan wel 2.20 meter bedragen. Ter vergelijking: hij is ongeveer drie maal zo zwaar als een blauwe reiger. Karakteristiek is de prachtige zwart-witte koptekening met de rode kruin. Kraanvogels houden van rust, het zijn vogels van eenzame, uitgestrekte moerasgebieden. Het zijn beslist geen koloniebroeders, de afstand tussen de nesten bedraagt zelden minder dan twee tot drie kilometer. Ze zijn monogaam, blijven hun partner 20 tot 30 jaar trouw en onderhouden sterke familiebanden. Tijdens de najaarstrek blijven de families dikwijls bij elkaar. De jongen houden zich op bij hun ouders en zijn gemakkelijk te herkennen: ze hebben een rossig bruine kop en missen de fraaie koptekening. In vroeger tijden was de kraanvogel ook in Nederland inheems en broedde op de uitgestrekte Friese- en Hollandse veenmoerassen. Door ontginning van deze gebieden verdween de vogel in de 16de of 17de eeuw definitief als broedvogel. Gelukkig broeden er dit jaar weer twee paartjes in het Fochteloërveen. Kraanvogels zijn echte trekvogels. Ze maken geen gebruik van de thermiek maar vliegen, met een langzame slag, aan een stuk door op eigen kracht, waarbij ze af en toe wat zeilen. De gemiddelde kruissnelheid kan oplopen tot wel zeventig kilometer per uur. De westelijke trekbaan schampt net langs onze oostgrens. Vooral bij een stevige, zuidoostenwind kun je ze ook in Uden soms luid trompetterend over zien/horen komen. Alleen het geluid al brengt menig vogelaar in extase. Een enkele maal zijn ze zelfs foeragerend in de Maashorst waargenomen. Het betreft hier noord Europese broedvogels die vanaf Scandinavië via west Europa en de Pyreneeën naar het zuiden trekken met als bestemming Extremadura en Marokko. De vogels doen zowel op de voor- als op de najaarstrek massaal het Lac du Der Chantecoq aan, meestal kortweg Lac du Der genoemd.

Kunstmatig waterreservoir

Het Lac du Der Chantecoq werd in 1974 aangelegd om de loop van de Marne te regulariseren. De naam ‘Der’ is afgeleid van een Keltisch woord dat eik betekent. Eikenhout diende jarenlang als bouwmateriaal voor vakwerkhuizen en vakwerkkerken. Overal in de omgeving van het meer vind je hiervan prachtige voorbeelden. ‘Chantecoq’ is de naam van één van de drie dorpjes die werden opgeofferd bij de aanleg van het meer. Het stroomgebied van de Seine en de Marne kende vroeger regelmatig grote overstromingen. Soms kwam zelfs half Parijs onder water te staan. Door de aanleg van dit kunstmatig aangelegde waterreservoir wordt het water van de rivieren onder controle gehouden. In de loop van de zomer kan de waterspiegel wel tien meter dalen. Er ontstaat dan een uitgestrekt wadgebied waarin o.a. veel soorten steltlopers vertoeven. Het Lac du Der is in bepaalde opzichten te vergelijken met onze Oostvaardersplassen: een jong, kunstmatig meer met een kunstmatig gereguleerde waterstand, waarin een spectaculaire natuurontwikkeling heeft plaatsgevonden. Het meer met een oppervlakte van 4.800 hectare vormt met de aangrenzende 5.000 hectare bos en het plassengebied aan de westkant een toevluchtsoord voor meer dan 270 vogelsoorten. Het gebied is wel één van de beste plekken voor de in Frankrijk overwinterende zeearenden en vormt één van de klassieke gebieden om naar wintervogels te kijken. Aan de westkant van het meer ligt een groot plassengebied met veel moeras- en watervogels. Bij het Etang des Landres, het Etang du Grand Coulon en het Etang de la Foret zijn diverse vogelkijkhutten. Hier ligt ook het natuur- en voorlichtingscentrum ‘Maison de ‘l Oiseau et du Poisson’ met direct aan het Lac du Der een grote vogelkijkhut.

Eldorado voor kraanvogels

Het ontstaan van het meer in de jaren zeventig bleef bij de kraanvogel, of ‘Grue cendrée’ zoals de Fransman zegt, niet onopgemerkt. Reeds in de herfst van 1973 maakten zo’n 150 stuks hier een tussenstop. De vogels gebruiken de binnendijkse gronden van het meer hoofdzakelijk om er veilig te kunnen overnachten. Overdag foerageren ze, vooral in het zuid westen, op de stoppelvelden van de maïs. Ze stappen hierbij statig over de akkers rond op zoek naar maïskorrels, wortels en insectenlarven. Kraanvogels zijn jammer genoeg bijzonder schuw. Om ze op de velden niet te verstoren moet je ze niet dichter dan tot op zo’n vierhonderd meter benaderen. De omstandigheden in de omgeving van het Lac du Der bleken voor kraanvogels ideaal. Mede door de toegenomen teelt van maïs is het gebied langzamerhand uitgegroeid tot een eldorado voor deze soort. Elke herfst strijken hier 40.000 tot 60.000 kraanvogels neer. Alleen al in de maand november van 2001 en 2002 waren dat meer dan 20.000 vogels. Op 2 november van dit jaar zijn 27.140 exemplaren geteld! Tijdens onze excursie op 14 november waren er 17.140 kraanvogels.

Deze actuele informatie kun je vinden op internet: champagne-ardenne.lpo.fr/grue-cendree/grus-en/lac-du-der-en waar iedere vijf dagen de actuele aantallen worden vermeld. De maanden waarin de meeste kraanvogels worden waargenomen zijn november en maart. Ongeveer 5.000 exemplaren brengen de winter door aan het meer. Het meest spectaculaire en onvergetelijke schouwspel vindt plaats omstreeks zonsopgang. Bij het ochtendgloren verlaten de majestueuze vogels in lange V- of lijnformaties bij duizenden tegelijk het meer. Het gaat hierbij werkelijk om ongelooflijke aantallen, die hun vertrek aankondigen door een verdragend, nasaal klinkend schel getrompetter begeleid door het fluitende getsjielp van de jongen. Om hiervan getuige te zijn moet je dus vroeg uit de veren en een uur voor zonsopgang aanwezig zijn (je bent dan overigens niet de enige). De beste kijkplek voor dit schouwspel is de dijk aan de oostzijde van het meer, vlak bij onze camping. In de avonduren tegen zonsondergang vindt ditzelfde spektakel, maar dan in omgekeerde richting plaats. Om de kraanvogels van voldoende voedsel te verzekeren heeft de Franse Vogelbescherming (LPO) een regeling met de boeren getroffen waardoor de stoppelvelden tot 15 december of 15 maart ongestoord blijven. De boeren ontvangen hiervoor een financiële compensatie. In het gehucht d ‘Isson bij St.Remy ligt de ‘Ferme aux Grues’. Deze in 1990 opgerichte hoeve biedt de gelegenheid de vogels in het voorjaar ongestoord dichtbij te observeren. Door het inrichten van voederakkers worden de omliggende, pas ingezaaide velden beschermd tegen de vraatzucht van de kraanvogels als ze terugkeren uit het zuiden. Hieronder volgt het verslag van deze driedaagse spectaculaire kraanvogel excursie op 14, 15 en 16 november 2003 met tot slot een opsomming van de door ons waargenomen soorten.

Reisverslag;

Vrijdag 14 november 2003

om maar liefst vijf uur in de morgen zouden we vertrekken. Alle automobilisten waren keurig op tijd aanwezig. Het had nog even wat voeten in aarde voordat het proviand in de auto’s gepropt was, maar exact om vijf uur vertrokken de drie auto’s richting Frankrijk. Onze portofoons deden weer uitstekend hun werk en na de nodige pauzes bereikten we via België, Luxemburg en de Franse steden Metz en Nancy richting Saint Dizier onze eindbestemming Camping ‘Le Clos du Vieux Moulin’. De camping ligt tegen het meer aan. We hadden op de camping twee mobilhomes afgehuurd. Het waren nog splinternieuwe. Nadat in elk zes personen hun weg gevonden hadden, hebben we eerst een bakje koffie genomen. Hierna begon het vogelen. We reden eerst naar het meer. Hier aangekomen slaakte we een kreet: “Wat is hier gebeurd”?

Wat blijkt, eens in de tien jaar wordt het meer drooggelegd voor onderhoud. Dat was juist nu het geval. Er zijn nog wel plassen met water, maar geen ’plas zover als je kunt kijken’. Gelukkig zijn er wel volop vogels te zien: diverse eenden, ganzen, aalscholvers en blauwe reigers. Echter niet de soort waar we toch eigenlijk voor gekomen zijn: de Kraanvogel. Deze hadden we echter al wel gezien direct bij onze aankomst. Overdag foerageren de vogels namelijk op de velden in de omgeving van het meer. Voordat we de velden gaan bekijken, gaan we eerst nog op een andere plek aan de noordoostkant van het meer kijken. Telescopen en verrekijkers keurig in gelid opgesteld. Opeens zien we wat aan de rand van het riet. Het blijkt om een roerdomp te gaan en tien meter verder zit nog een dergelijke verschijning, ook in het riet.

Twee roerdompen, wie had dat durven dromen. Of het nog niet genoeg was, kwam enkele ogenblikken later een ijsvogeltje op een rietpluim zitten. Voorwaar geen alledaagse soorten. Op het water vele eendensoorten en meerkoeten. Het werd tijd om de kraanvogels in het veld te bekijken. Rond het meer liggen uitgestrekte landbouwgebieden. Het duurde dan ook niet lang of we hadden de eerste groep kraanvogels in beeld, wat een genot!

De vogels zijn wel zeer schuw, bij het geringste onraad gaan ze op de wieken. Het is zaak om niet te dichtbij te komen. Zou dit te maken hebben met de vele jachthutten die we her en der in het veld zien? Na deze groep zijn we een binnenweggetje ingereden, waarlangs vele honderden kraanvogels te bewonderen waren. Eén tegenligger was genoeg om ze allemaal de lucht in te zien gaan. Voor de kraanvogel een verstoring, voor ons een prachtig gezicht. Het weggetje werd een pad en voorbij de boerderij hield het op zelfs pad te zijn. We moesten omdraaien. Al glibberend over de vette klei ging dit maar net goed. We moeten snel terug naar het meer. Het begint langzaamaan donker te worden, het spektakel kan beginnen., vele honderden vogelaars staan klaar om het te aanschouwen. De eerste groepen kraanvogels vliegen binnen, al luid roepend. Het trompetachtig geluid vergeet je je hele leven niet meer. Wat een prachtig spektakel. Het blijft maar doorgaan. De kraanvogels gaan allemaal richting het meer. De ganzen gaan echter van het meer af, deze brengen de nacht door op de velden. In het donker zijn we terug gegaan naar onze mobilhomes op de wintercamping ‘Le Clos Du Vieux Moulin’, direct aan de westkant van het Lac du Der.

Zaterdag 15 november 2003

Om 05.30 uur begon de dag.. In de bomen op de camping probeerde een bosuil indruk te maken. Of……. lachte hij ons uit? De afspraak was om vóór het ontbijt naar het Meer Zonder Water te rijden om te gaan kijken naar de duizenden kraanvogels die samen op de vleugels zouden gaan. Op de weg ernaar toe werd ook nog even een ransuil gescoord. Bij het meer aangekomen, waanden we ons in eerste instantie op het verkeerde tijdstip en op de verkeerde plek. De eerste gedachte was: Wie is er in godsnaam nou weer gestorven? De tweede was: Waarom wordt die dan uitgerekend hier begraven. Ik zal het even uitleggen. Bij het meer aangekomen was het een drukte van belang. Er waren zo ongeveer honderd mensen aanwezig. Alle aanwezigen staan bij elkaar. Hun gezichten allen in dezelfde richting en in eerste instantie is er niemand die het nodig vindt om iets te zeggen. Daarbij begint aan de overkant van het Meer Zonder Water, de zon heel langzaam op te komen.

In het eerste licht is te zien dat het redelijk helder is en dat er nauwelijks wolken aan de lucht te zien zijn. Dit belooft wat. Indrukwekkend is de stilte zeker. Langzaam maar zeker beginnen de kraanvogels zich te roeren. Het trompetteren wordt steeds heviger en heviger. Even later vertrekken de eerste groepen. Binnen drie kwartier minuten werden er door ons ongeveer vijfduizend kraanvogels geteld die besloten hadden om te gaan foerageren op de omringende velden. Deze ervaring was fantastisch en onze dag kon dan ook niet meer kapot.

Na dit spektakel was het goed ontbijten. Daarna zijn we gezamenlijk een wandeling gaan maken in de nabijheid van de camping.

We hebben de étangs (lagune of strandmeer) bekeken en afgespeurd op nieuwe soorten. Grote groepen houtduiven en kieviten hebben we gezien. We schatten dat elke groep zo ongeveer zevenduizend exemplaren bevatten. De étangs zijn ook voorzien van één of meerdere schuilhutten. Vanuit de laatste schuilhut waren zes beverratten, twee grote zilverreigers, nonnetjes, ijsvogels, dodaarsjes etc. te bewonderen.

Bij de camping aangekomen hebben we een lekker bakkie koffie gedronken en zijn vervolgens naar het naburige stadje Montier en Der gereden om te tanken. Omdat bekend was dat de kraanvogels vooral op de velden in de zuidwesthoek van het meer foerageerden, zijn we door dit gebied teruggereden. Op onze tocht door de landerijen zagen we in de omgeving van Droyes groepen kraanvogels op akkers zitten van meer dan vijfhonderd stuks.

Via Bailly le Franc, Outines en Drosnay zijn we naar Saint Remy gereden. In Saint Remy hebben we een bezoek gebracht aan de Ferme aux Crues en hadden daar vanaf de hoge uitkijkpost een fraai uitzicht over de velden en de rondvliegende kraanvogels.

Zo rond 16.00 uur waren we weer terug bij het Meer Zonder Water, en zagen daar weer vele kraanvogels neerstrijken. Toch was het niet zo indrukwekkend als vanochtend.Toen het donker was werd het weer tijd voor de mobilehomes. Na een lekker bakkie koffie werd het tijd om ons op te frissen voor het bezoek aan het restaurant. Na een gezellig avondje ging iedereen moe maar voldaan terug naar zijn mobilehomes.

Zondag 16 november 2003

Alweer de laatste dag. Het prachtige weer van gisteren is veranderd in trieste, mistige nevels. Toch stonden we om half zeven weer op. Om zeven uur stonden we weer paraat voor de uittocht van de kraanvogels.

Kraanvogel (Grus grus) © Vogelwacht Uden e.o.

Vanwege het trieste weer was de uittocht nu minder spectaculair. De mooie zonsopkomst-luchten waren nu grijs. Het weerhield de kraanvogels echter niet om naar de velden te trekken. Wij zouden de noordkant nog gaan bezoeken. Bij een watermolen waar we stopten, zagen we nog mooi een grote gele kwikstaart.

Dit is ook zijn ideale biotoop: snelstromend helder water. De regen bleef aanhouden, zodat besloten werd om een kijkje te nemen in het Bezoekerscentrum. Hier was een expositie van natuurfoto’s te zien. Er waren enkele zeer mooie plaatjes bij. Het bezoekerscentrum zelf had helaas niet veel te bieden. Het liep tegen de middag, tijd om een boterham te pakken in ons mobilhome. De huisjes moesten schoon opgeleverd worden, wat nog een hele klus was. Gedurende drie dagen kunnen twaalf personen heel wat klei verzamelen aan hun bergschoenen. Maar water en sop doet wonderen. Rond tweeën zijn we weer richting huis gereden. Net over de Luxemburgse grens in België hebben we nog de inwendige mens versterkt. Omstreeks zeven uur ’s avonds waren we allen weer heelhuids thuis aangekomen. Helaas was er een einde gekomen aan drie heerlijke vogeldagen.

Vogelwaarnemingen excursie Lac du Der 2003

Vogelwacht Uden e.o.